 |
| Şevketibostan |
Dere Otu (Anethum graveolens)
Durak otu, turak oyu ve tere otu
Salata ve yemeklere koku ve tad vermek için kullanılır. Hazmettirici gaz söktürücü özelliği vardır.(10/a) Günde 1-2 bardak dere otu çayı içilirse sinirleri teskin eder. (28/b) Hazımsızlık ve hıçkırıkta tesiri iyidir.(9/b)
Arapsaçı (Foeniculum vulgare)
Rezene, tatlı rezene, inziyan, marata (Girit), mayana ve razıyane
Giritlilerin en meşhur yemeklerinden biridir. Kuzu etiyle zeytinyağlı olarak pişirilir.Giritliler yılan yürüdü mü Arapsaçı yenmez derler (2). Bu söz yılanların çıkmasıyla beraber Arapsaçının kartlaşdığını belirtmek için söylenmiştir. Arapsaçının kendine has güçlü bir kokusu vardır.Bu kokuyu yaprak ve meyvelerde bulunan uçucu bir yağ olan fennel vermektedir. Fennel yağının 0,1 ml.si karın ağrılarını giderir Ayrıca boğaz ağrılarında da kullanılmaktadır.(14/c)
Arapsaçı midevi gaz söktürücü ve süt arttırıcı etkilere sahip bulunmaktadır. Kökü idrar arttırıcı olarak kullanılır. (10/h) Yaprağı yara iyileştiricidir. Meme iltihaplarında lapa gibi kullanılır. (14/c) Rezene meyvesi az miktarda uyarıcıdır. Kalbi takviye eder, atım sayısını arttırır (13/b).
Deniz Börülcesi (Salicornia europea)
Deniz koruğu ve kurşun otu
Deniz kıyılarında tuzlu topraklarda yetişir. Bitki tuzlu ve ekşi lezzetlidir. Haşlanarak salatası yapılır. (15) İyotlu toprakta yetiştiğinden iyot eksikliğine bağlı guatr hastalarına faydalıdır. (24) İdrar arttırıcı ve kuvvet vericidir. (10/1)
Cibes (Brasica olarecaa variete italica)
Lahana karnabahar melezi olup haşlanarak zeytinyağlı limonlu yenir.
Gelincik (Papaver rhodes)
Kuçunava (Girit)
Böreklik otların başında gelir. Ayrıca çiğ salata ve pirinçle zeytinyağlı yemeği yapılır. (15) Gelincik yatıştırıcı, öksürük kesici, göğüs yumuşatıcı ve hafif uyutucu etkilere sahiptir. (10/c) Messegue (27) gelincik şurubunu öve öve bitiremez. Güzel uyku verdiğini ağrıları dindirdiğini öksürüğe iyi geldiğini belirtir.
Asma Yaprağı (Folium vitis viniferae)
Kramatofila (Girit)
Yaprak sarması yapılır. Taze yapraklar haricen yara iyi edici ve çıban açıcı olarak kullanılır (10/j).
Karışık Ot Yemeği
Bahçe otu, kipohorta
Girit Türklerinin en meşhur yemeklerinden biridir.Mevsiminde taze otlardan hazırlanır. Girit kabağı, kabak çiçeği, taze börülce, semizotu, stifno, arapsaçı, sirken otu, kereviz, maydanoz, dereotu ayıklanır. Küçük küçük doğranır, soğan, biber ve domatesle zeytinyağlı olarak pişirilir. Bu yemekte doğanın tadı ve kokusu vardır.
Ebe Gümeci (Marva sylvestris)
Ebemkömeci, benice, develik, inek alnı (Van)ilmik, hamaylık, amaloşez (Girit) ve kabalık
İlk çağlardan beri bilinir ve orta çağdan bu yana insan ve hayvan sağlığı için kullanılmaktadır (13/a).
Ebegümeci yurdumuzun hemen her tarafında bolca yetişen bir bitkidir. Girit' liler zeytinyağlı yemeğinin yaparlar.
begümecigiller familyasında 1500 kadar bitki türü bulunmakta , ebegümecinin ait olduğu Malva cinsi 30 kadar türe sahiptir. Bu türlerden 10 adedi Türkiyede yayılış göstermektedir ve halk arasında ebegümeci olarak adlandırılmaktadır. Bu Türler:
Malva alcea Ebecik
Malva arborea Korkut
Malva cretica Yastıman
Malva linnaei Tolik
Malva moschata Moloş
Malva neglecta Çobançöreği
Malva nicaeensis İlmikotu
Malva parviflora Mülkek
Malva Pusilla Kabalık
Malva sylvestris Ebegümeci
Bu türlerden 6 adedi (korkut, yastıman, tolik,ilmikotu,mülkek, ve ebegümeci) Çeşme ve çevresinde bulunmaktadır. Bu türlerden en yaygın olarak kullanılanı yöresel olarak farklı adlarla anılan (develik, gömeç, toluk, gaba, kaba, ilmik, büyük gömeç) ebegümecidir (Malva sylvestris).
Ebegümeci yol kenarlarında, tarla kenarlarında, tarla içleri ve boş alanlarda kendi kendine yetişen bir ot olup, 20-30 cm. arasında boylanabilen bu türün yaprakları yuvarlağımsı biçimli, kenarları dişli, uzun saplı, tüylü veya az tüylü, almaşık dizili, 3-7 parçalı ve palmiye gibi damarlıdır. Mayıs ayından Eylül ayına kadar çiçeklenmekte ve pembe renkli, eflatuni çizgili çiçekleri, yaprakların koltuklarından çıkmaktadır. Meyveleri 10 parçaya bölünen, olgunlaştığında açılmayan kuru tohumlar halindedir. Bitki döktüğü tohumlarıyla çoğalmaktadır.
Üçer (33) bitkiye ebegümeci adının verilmesinin ebe ve halk hekimi ihtiyar kadınların yaş ve kuru bitkiden şifalı yemekler yapmaları, bitki köklerinin çocuk düşürmek için ebelerce kullanılmış olması ve bitkinin diğer bazı ilaçların yapılması nedeniyle olabileceğini belirtmiştir. Ebegümeci musilajı dolayısıyla (% 15-20) diğer musilajlı droglar gibi koruyucu ve yumuşatıcı bir etkiye sahiptir. Solunum ve sindirim sistemi tahrişlerinden koruyucu ve iltihap gidericidir (10/b).
Kol ve bacak çürüklerinde, ciltteki şişlik ve çıbanlara lapa ve losyon şeklinde tatbik edilir (14/a)(33). Yaprakları kaynatılıp içilirse sinirler kuvvetlenir. Gözdeki çapak, kapağındaki arpacık için losyon olarak tatbik edilir (14/a). Ayrıca boğaz ağrıları diş ve ağız abselerinde gargara olarak kullanılır. Öksürük bronşit ve ses kısıklıklarında çay gibi demlenerek içilir. Basurda süt içinde kaynatılarak buğusuna oturulur. Yine sülük vurulduktan sonra kan durmazsa ebegümeci yaprağı tuzla karıştırılarak kanayan yere basılır (33).
Kuzukulağı (Rumex acetosella)
Ekşikulak, oksinides (Girit)
Yaprakları ekşi lezzetli salata olarak yenilir. İdrar söktürücüdür. Lapa halinde çıbanları olgunlaştırmak için üzerine sarılır (10/f). Yapraklarında potasyum tuzu halinde okzalik asit bulunur. Fazla yenmesi kum teşekkülüne ve zehirlenmelere sebep olabilir (9/a).
Helvacık (Sonchus asper)
Yabani marul, helvacı otu, çohuz (Girit)
İlkbaharda taze yaprak ve sürgünleri haşlanarak zeytinyağlı limonlu salatası yapılır (15).
Girit Kabağı (Zucchini)
Kabak Girit' liler tarafından çok yenen ve sevilen bir bitkidir. Bilhassa Ege bölgesinde yetiştirilir, silindir şeklinde siyaha yakın çizgili koyu yeşil renktedir. Sakız kabuğundan daha ince yapılı gevşek ve lezzetlidir (8/a). Girit kabağı ile çeşitli yemekler yapılır. Haşlanıp salata olarak yendiği gibi karnıyarık gibi peynir ve kıymalı olarak pişirilir.
Hardal (Sinapis arvensis)
Yabani hardal, sinavri (Girit)
Haşlanarak zeytinyağlı limonlu veya sirkeli salatası yapılır. İştah açıcıdır.
Kabak Çiçeği (Cucurbita pepo)
Koloçitoatus (Girit)
Sabah erkenden gün doğmadan açılmamış iri kabak çiçekleri toplanır. Zeytinyağlı dolması çok lezzetli olur. Ayrıca karışık otlarla yemeği yapılır.
Semizotu (Portulaca oleraceae)
Listrila (Girit)
Ülkemizde Kuzeybatı ve Batı Anadolu' da doğal yayılış gösteren bitkinin kültürü de yapılmaktadır (30/a). Çok şifalı bir sebze olarak bilinir.Çiğden salatası ile kıymalı veya pirinçli zeytinyağlı yemeği yapılır (12,13). İdrar söktürücüdür (10/1). Sıkılarak elde edilen suyu idrar zorluğuna iyi gelir (12). Tohumu kurt söktürücüdür. Yaprakları lapa halinde basura karşı tatbik edilir (10/k). Kalp hastalıklarına iyi geldiğine inanılmaktadır (12).Bayatlı (7) meme ağrılarında semizotunun dövülerek memeye bağlandığını, çocukların ağız ağrılarında çiğnenerek ağıza, ezilerek de siğillere sürüldüğünü bildirmektedir.
Labada (Rumex patientia)
İlibada (Bolvadin)(55), Lapata (Girit)
Labada yaprakları sarma ve börek yapımında kullanılır. Yaprakları C vitamini yönünden portakal suyundan , A vitamini açısından havuçtan daha zengindir (3). Kökleri iştah açıcı, kuvvet verici, kan temizleyici, hazmettirici ve müshil olarak kullanılmaktadır.Haricen lapa halinde çıbanları olgunlaştırmakve egzama yaralarını iyileştirmek için de kullanılmaktadır (10/g). Berk (11) mesane rahatsızlığında labadanın kaynatılarak suyunun içilmesini tavsiye etmektedir. Ayrıca mide için salatasının, bebek emziren anneler için de yeşil tohumlarının kaynatılıp içilen suyunun faydalı olduğu bilinmektedir. Labada ayrıca doğal boya üretiminde kullanılmaktadır (32).
Radika (Taraxacum türleri)
Arslandişi, karahindiba
Yaprakları haşlanarak salata olarak yenir. Ülkemizde 49 türü bulunur (30/b). Pazarda tatlı ve acı radika olarak satılır. Vitaminlerden özellikle C ve E bakımından zengindir (8/b). Hafif müshil, idrar ve safra söktürücü etkileri vardır (10/d). Halk hekimliğinde radikanın haşlama suyu öksürük için içilir. Solunum yollarını temizler (18).
Pazı ( Beta vulgaris var cicla)
Pirinç ile yemek yapılır. Yapraklarından sarma ve börek olur. Pazı çeşitli madeni tuzlar A, B, B2 ve C vitamini içerir (25). Tohumları kan kesici, yaprakları kuvvet vericidir (10/k).
Maydanoz (Petroselinum crispum)
Salata ve yemeklere lezzet için ilave edilir. A ve C vitaminleri bakımından zengindir (28/a). İştah açıcı, idrar arttırıcıdır. Yapraklarından yapılan lapalar iltihaplı yaraları iyileştirir (9/c).
Sarmaşık (Tamus Communis)
Dövülmüş avrat otu, karaasma, Avronez (Girit) ve acı otu
Çok sevilen ve şifalı olduğuna inanılan oldukça pahalı bir bitkidir. Bakır renkli sürgünler ve ilk yapraklar binlerce yıldan beri yenilmektedir (22/c).İlkbaharda pazarlarda demetler halinde satılır. Genç sürgünler taze soğan ile zeytinyağında yumurtalı kavurması yapılarak yenir (15).
Roka (Eruca sativa)
Salata olarak kullanılır. Yaprakları yakıcı ve lezzetli bir uçucu yağ ve C vitamini bakımından zengindir. Uyarıcı kuvvet verici ve öksürük kesici özellikleri vardır (10/g).
Turpotu (sinapis alba)
Vuruves (Girit)
Haşlanarak salata olarak yendiği gibi yağda kavrularak üzerine yumurta kırılmak suretiyle omlet şeklinde pişirilir. İhtiva ettiği uçucu yağlardan dolayı canlandırıcı, sinirleri teskin edici, ağrı dindirici özellikleri vardır.Yumuşatıcı merhem halinde yüz masajı için dıştan kullanılır. Ayrıca idrar taşı düşürmek için verilmekte ya da suyu içilmektedir (14/b).
Sirken (Chenopodium album)
Akkazayağı, sirgen akpazı ve vilita (Girit) vlito
Sirken otunun taze sürgünleri yaprakları sebzeler gibi salata veya yemeği yapılarak tüketilir. Hemeroid, egzama ve göz konjesyonlarına iyi gelir (3).
Şevketibostan (Scolymus hispanicus)
Askolibrus (Girit)
Kış aylarında yetişir. Haşlaması salata olarak yenir. Ayrıca kuzu etiyle yemeği yapılır. İdrar söktürücüdür. Haşlandığı zaman elde edilen suyu sabahları aç karına böbrek taşı ve kumu için içilir (17). Köklerinden yapılan ilaç Lityazol Cemil adıyla eczanelerde satılmaktadır. Gözen ve arkadaşları (18) yaptıkları çalışmada ilacın üriner sistem taşlarında etkili olduğunu tespit etmişlerdir.
Tilkicen (Asparagus aculifollus)
Yabani kuşkonmaz, acı ot, tilkişen, tatlı sarmaşık, tilki kuyruğu ve asferaca (Girit)
İlkbahar başlarında sadece çok taze sürgünler toplanarak sebze olarak kullanılır. Lezzeti hafif acıdır. Haşlaması salata olarak yendiği gibi zentinyağında taze soğanla beraber yumurtalı kavurması yapılır (3). İdrar söktürücü etkisi vardır (10/c).
Tere (Lepidium sativum)
Kerdeme, çırçır, gerdeme
Salatalarda kullanılır. Kuvvet verici iştah ve idrar arttıcıdır (10/1).
 |
| Stifno |
Stifno (Solanum nigrum)
İstifno, it üzümü, köpek üzümü, bambul
Taze sürgün ve yapraklarından salata ve yemeği yapılır. İştah vericidir. Bergamalı doktor Galen faydalı bir bitki olduğundan bahsetmiştir (22/b). Meyvelerinde solanın denilen bir glukolalkoloid vardır. Bu astım spazm, romatizma ve vereme iyi gelir (15).
Silcan (Smilax aspera)
Özdikeni, sircan
Genç sürgünler ilkbaharda toplanır. Haşlandıktan sonra yumurta ile pişirilerek yenir. Barsak, cilt ve böbrek salgısını arttırır. (31)
Kaynak
Alaçatı Festivali
Eren Akçiçek (3) (7) (8/b) (9/c) (10) (11) (12) (13) (14/b) (15) (17) (18) (22/b) (25) (27) (28/a) (30) (31) (33) (55)
